Lis Bukuroca : A ekziston altruizmi i vërtetë? Gazetaexprees, dritare

Cilat motive përcaktojnë me të vërtetë veprimet tona?

SOCIOLOGJIA NË ZVICËR

Sociologjia e Shëndetit dhe Mirëqenies Sociale

Nga gjermanishtja Lis Bukuroca

Shpjegim i përkthyesit: Termi „fitness“ që përdor autorja, është lënë si në origjinal, në gjermanisht. Fjalori i gjermanishtes „Duden“, nuk e ka në kuptimin e përdorur në këtë trajtesë, por i qaset aftësisë fizike dhe gjendjes trupore. Ashtu është edhe me fjalorin „Larousse“ të frëngjishtes. Fjalori i gjuhës italiane te gazeta “la reppublica” e shpjegon kështu: “…fitnes“ është tërësia e tipareve gjenotipike dhe fenotipike, që e bëjnë një organizëm të përshtatshëm për mbijetesë dhe për riprodhim në një mjedis të caktuar. “Fitnes” është gjithashtu një gjendje e efikasitetit dhe ekuilibrit psikofizik.“ Kështu duhet kuptuar termin në këtë përkthim.

“Gjenotipike”, – që bazohet në gjene. “Fenotipike” në gjenetikë domethënë: sasia e të gjitha tipareve te një organizëm, jo vetëm ato morfologjike, por edhe fiziologjike, si dhe karakteristikat e sjelljes. Fjala popullatë nuk nënkupton popullsinë, por një grup të gjallesave në përgjithësi. “Haplodiploidi” është një formë e përcaktimit të gjinisë, ku njëra gjini është bartëse e vetëm një grupi të kromozoneve, kurse gjinia tjetër e dy grupeve.

Hyrje

1.1 Shpjegimi i pyetjes

Kjo trajtesë merret me pyetjen se a ekziston një altruizëm i njëmendtë apo pas kësaj sjelljeje, në shikim të parë vetëmohuese, gjendet gjithmonë një motiv egoist, rrjedhimisht një favorizim i vetvetes. Sepse, edhe nëse bëjmë diçka të mirë për të tjerët, është e mundur se e bëjmë atë në radhë të parë për vetveten dhe për të nxjerrë nga ai veprim një dobi, që nuk shihet, ose, sepse presim që më vonë, bamirësia jonë të shpërblehet me një kompensim tjetër. Pra, shtrohet pyetja, a është altruizmi i njëmendtë pjesë e natyrës së njeriut apo jo?

Trajtesa fillon me shpjegimin e disa termeve përkufizues si dhe me shpjegimin e koncepteve të ndryshme të altruizmit. Në pjesën kryesore, do të bëhet fjalë për sfondin teorik të këtyre koncepteve. Në fund, aspektet do të përmblidhen në trajtesë dhe krahasohen me njëri-tjetrin. Punimi përfundon me murkullimin, i cili derivon nga teoritë, si dhe nga trajtimi i çështjes.

1.2 Paradoksi i altruizmit

Nga pikëpamja e teorisë së evolucionit të Darvinit, altruizmi paraqet një paradoks, sepse kur dikush vepron në mënyrë altruiste, i jep një personi tjetër në dispozicion resurset e veta pa marrë një kompensim. Meqenëse me një akt të tillë zvogëlohet suksesi i tij riprodhues, sipas teorisë së evolucionit, qëndrimi altruist, do t‘ ishte dashur të zhdukej gjatë periudhës së evolucionit (Fetchenhauer & Bierhoff 2004, fq.131). Edhe Smith, qysh në vitin 1978, shtroi pyetjen, pse seleksioni promovon mënyra të sjelljes, që duket se nuk i shërbejnë mbijetesës së individit. Nga pikëpamja e sociobiologjisë, është shumë e pamundur, që një individ, të mundë të bëjë diçka, që do të dëmtonte mbijetesën e tij (cituar sipas Wuketits 1997, fq. 82). Edhe vetëvrasja, e cila është e rrallë te njerëzit dhe pothuajse nuk ndodh kurrë te kafshët, konsiderohet nga Wilson (1975) si një anomali biologjike, e cila nuk është përhapur shumë te asnjë popullatë. Nga pikëpamja biologjike, vetëvrasja është kundër produktive, sepse të gjitha gjallesat duan kryesisht të sigurojnë mbijetesën (cituar sipas Wuketits 1997, fq. 71)

2. Përkufizimet

2.1 Sjellja prosociale

Në psikologjinë sociale konsiderohet si kuptimplote një ndarje e qartë ndërmjet termeve "ndihmë", "sjellje prosociale" dhe "altruizëm", meqë ato shpesh përdoren si sinonime. Bierhoff (2007, fq. 298f) e sheh "ndihmën" si termin që përfshin më shumë veprime. Ai i qaset akteve, që kanë për qëllim përmirësimin e gjendjes së marrësit të ndihmës. Aty mund të nënkuptohet edhe ndihma, e cila bëhet gjersa ushtrohet një profesion. Megjithatë, kjo nuk llogaritet si sjellje prosociale, sepse ky term është kufizuar shumë. Ndihma nuk vështrohet si veprim prosocial, kur është e motivuar nga profesioni, ose kur ushtrohet nga organizatat.

Një përjashtim bën këtu vetëm ndihma e organizatave bamirëse, të cilat kanë si qëllim, të ndihmuarit e njerëzve në nevojë. Termi "altruizëm" është edhe më shumë i limituar sepse qëllimi sipëror i personit që ndihmon, duhet të jetë i dobishëm për një person tjetër. Sjellja prosociale, mirëpo, mund të ketë diçka tjetër si qëllim sipëror, për shembull, për të fituar mirënjohje sociale ose për të zvogëluar brerjen e ndërgjegjes, për shembull, kur njeriu vëren një situatë emergjente, ku duhet ndihmuar me nxitim. Te veprimi prosocial, ndihmuesi mund të jetë i motivuar nga egoizmi, por gjithashtu edhe për shkaqe altruiste (ibid., fq. 298f).

2.2 Altruizmi

Në sociobiologji me altruist nënkuptohet çdo lloj gjallese, që zvogëlon fitnesin e vet për një ose më shumë qenie të tjera të gjalla. Me aftësi përkatëse fitnesi, nënkuptohet gjithmonë suksesi riprodhues. Meqenëse me termat si altruizmi ose egoizmi tradicionalisht përshkruhen sjellje njerëzore, kritikët e sociobiologjisë, refuzojnë këto terma për botën shtazore. Ata janë të mendimit se duhet pasur aftësi për të kuptuar nevojat dhe vuajtjet e të tjerëve, në mënyrë që tregohet bamirësia dhe ofrohet ndihma. Kafshët nuk janë në gjendje ta bëjnë këtë (Wuketits 1997, fq. 69). Në psikologjinë sociale si altruizëm definohet vepra, kur ndihmuesi nuk përfiton nga sjellja e tij, as dobi materiale, as psikologjike. Prandaj, kushdo që ndihmon dikë që ka nevojë, për të mos u ndjerë fajtor ose nga frika e sanksioneve negative sociale, sipas definicionit social-psikologjik, nuk vepron si altruist (Fetchenhauer & Bierhoff 2004, fq. 132).

2.2.1 Altruizmi nepotist

Altruizmi nepotist ka të bëjë me investimin në një anëtar të familjes, ku pritshmëria e përfitimit shprehet në fitnes jo të drejtpërdrejtë. Baza për këtë është përzgjedhja e të afërmve (Voland 2000, fq. 100). Te altruizmi nepotist, sa më e vogël që të jetë kostoja për altruistin, aq më e madhe është mundësia që ai të veprojë në mënyrë altruiste, kur të bëhet krahasimi me dobinë që nxjerrë i afërmi nga vepra e tij. (Hamilton 1964, cituar nga Wuketits 1997, fq. 93). Altruizmi nepotik njihet edhe si ekonomi e fisit. Aty kostoja nuk sjell dobi të drejtpërdrejtë në fitnes, por në mënyrë të tërthortë ndikon në rritjen kualifikimit. (Wuketits 1997, fq. 93). Pra, bëhet fjalë për pranimin e humbjeve të fitnesit personal, në favor të të afërmve, por këtu përjashtohen investimet që bëjnë prindërit në fëmijët e tyre (Voland 2000, faqe 100).

2.2.2 Altruizmi reciprok

Sipas Voland një altruist reciprok është një njeri, që në fillim heq dorë në favor të palëve të treta nga shfrytëzimi i plotë i shanseve të tij të riprodhimit. Megjithatë, ai më vonë, do të shpërblehet dhe përmbajtja, do t‘ i paguhet në një rast tjetër. Në fund të fundit, një mbështetje e tillë e ndërsjellë, do të sigurojë rritjen e fitnesit për të gjithë pjesëmarrësit, ku të paktën kompensohen shpenzimet e bëra në fillim nga altruizmi (2000, fq. 99f).

2.2.3 Altruizmi gjenetik

Altruizmi gjenetik është një investim në grup, popullatë ose lloj, pa pritshmëri të fitimit. Pra është fjala për një shkëmbim të fitnesit kundrejt fitnesit të huaj. Altruizmi gjenetik, në një periudhë afatgjate çon mesatarisht në bilanc negativ fitnesi të altruistit (Voland 2000, fq. 100ff).

2.2.4 Egoizmi

Me egoist, socio biologët kuptojnë një qenie të gjallë që rrit fitnesin e vet në kurriz të individëve të tjerë (Wuketits 1997, 69).

3 Sfondi teorik

3.1 Altruizmi
Sipas teorisë së seleksionit të Darvinit, duhej të zhvilloheshin vetëm sjelljet që janë volitshme, dmth. sjelljet që ndikojnë në rritjen e fitnesit riprodhuese të një qenieje të gjallë. Por nëse altruizmi përkufizohet si në hyrje, si një sjellje në të cilën rritet fitnesi riprodhuese i një personi tjetër pa përfitimi vetjak, atëherë sjellja altruiste do të ishte shumë e papërshtatshme. Kështu, lind pyetja, a ekziston përnjëmend altruizmi i vërtetë, sepse gjithnjë mund të shpjegohet me motive egoiste (Fetchenhauer & Bierhoff 2004, fq. 132). Spencer ka folur për këtë qysh në vitin 1886, ku nënvizonte se një altruist mund të ketë ndjenja egoiste dhe prandaj i quajti ato ego-altruiste. (…)

3.1.1 Altruizmi nepotik

Te altruizmi nepotik, i quajtur edhe nepotizëm, është fjala për investimin në një të afërm, ku pritshmëria e fitimit shprehet në mënyrë të tërthortë. Bazën e saj e krijon seleksionimi i të afërmve (Voland 2000, fq. 100). Kjo bazohet në prejardhjen e përbashkët gjenetike, e cila duke u bazuar në koeficientin e lidhjes së gjakut, mund të shprehet në "r". Në popullatat pa incest, midis prindërve dhe fëmijëve të tyre është r = 0.5. Për shkak të tëhollimit gjenetik në bazë të riprodhimit nga dy gjini, “r” zvogëlohet përgjysmë me çdo brez dhe në këtë mënyrë, arrin në 0.25 midis gjyshërve dhe nipërve, r = 0.125 midis stërgjyshërve dhe stërnipërve (ibid., fq. 5). Një shembull i altruizmit nepotist është e ashtuquajtura "sjellje ndihmuese në fole“ , me çfarë nënkuptohet mbështetja e riprodhimit e të afërmve në kurriz të riprodhimit vetjak. (...)

3.1.1.1 Përzgjedhja e të afërmve

Për të shpjeguar se pse gjallesat më parë përkrahin të afërmit e tyre dhe jo ata të panjohur, Hamilton futi në përdorim konceptin e fitnesit të përgjithshëm. Ai përbëhet nga dy pjesë; nga njëra anë nga fitnesi i drejtpërdrejtë, i cili shprehet nga suksesi individual riprodhues dhe nga ana tjetër, nga fitnesi indirekte. (...) Me fitnes indirekt nënkuptohet ndikimi i një qenie në fitnesin e fqinjëve të vet, shumëzuar me shkallën e afrisë së gjakut. Pra merret në konsiderim ndikimi i përjetshëm i një individi në tërësinë e gjeneve të brezave vijuese. (…)

Seleksionimi i të afërmeve varet nga ngjashmëria e individëve të familjes, domethënë ata duhet të kenë një sasi të caktuar të gjeneve identike, kështu që denduria e aleleve (një nga dy gjenet e kromozomeve homologe, shpjegim i përkthyesit) që janë të ngjashme me gjenet e veta, në popullatë rritet, kur riprodhimi i të afërmeve inkurajohet (ibid., P. 2). Teorema themelore e teorisë së Hamiltonit thotë se një veprim i caktuar, ose një gjen duhet të shkaktojë një tepricë neto të fitnesit të përgjithshëm të një individi, për të qenë i favorshëm gjatë seleksionimit. (ibid., f.6).

3.1.1.2 Eusocialiteti

Me eusocialitet nënkuptohet bashkëjetesa bashkëpunuese e më shumë brezave në bashkësi shoqërore, ku vetëm një ose disa individë shumohen. Anëtarët tjerë të bashkësisë mbeten pa pasardhës dhe marrin përsipër detyra të ndryshme ndihmuese si për shembull ushqimi i të vegjëlve apo ndërtimi i folesë. Eusocialiteti është i pranishëm te insektet, sidomos te lloji i himenoptereve, milingonat, bletët, grethat dhe mizat e mëdha. Te ato vetëm mbretërit riprodhohen, ndërsa punëtorët zakonisht qëndrojnë steril tërë jetën (Voland 2000, fq. 73). Në sociobiologji këto fenomene të “ndihmës-në-fole” quhen altruizëm nepotik.

Këtu nënkuptohen mënyrat e sjelljeve vetëmohuese, efekti i të cilave ndikon në rritjen e fitnesit tek individë të tjerë, por të afërt gjenetikisht. Në të njëjtën kohë, altruisti ngarkohet me shpenzimet e fitnesit. Punëtoret në një shtet insektesh janë në këtë kuptim altruistë, pasi heqin dorë nga riprodhimi i vet, ndërsa ndihmojnë mbretëreshën në riprodhimin e saj. Megjithatë, steriliteti i përjetshëm duket se bie në kundërshtim me teorinë e evolucionit të Darvinit.

Hamilton zbuloi se altruizmi fenotipik mund t'i nënshtrohet egoizmit gjenotipik (Hamilton 1964, cituar nga Voland 2000, fq. 74). Me altruizmin fenotipik nënkuptohen sjelljet që lidhen me dorëheqjen nga shanset personale të jetës dhe riprodhimit, por në të njëjtën kohë, duke promovuar riprodhimin e të tjerëve (Voland 2000, fq.4). Për punëtorët e himenopterëve ky egoizmëm gjenotipik është një pasojë kompulsive (e detyrueshme) e haplodiploidisë së tyre. Kjo do të thotë se punëtoret janë më afërta gjenetikisht me një mesatare, që është me një koeficient të afrisë familjare r = 0.75, se sa do të ishte me të vegjlit e vet pas riprodhimit seksual, sepse me pasardhësit e tyre, koeficienti i ngjashmërisë gjenetike do t’ishte vetëm r 0.5 do. Sipas parimit të zgjedhjes së të afërmve familjar, altruizmi kontribuon me punëtoret sterile më shumë për suksesin e riprodhimit, se sa do t‘ ishte e mundur ta bënin me shumimin e vet.

Kështu, ata i binden parimit të rritjes së fitnesit egoist (Hamilton 1964, cituar pas Voland 2000, fq 74f) siç është shpjeguar tashmë nën kapitullin e fitnesit total në nënkapitullin për seleksionimin e të afërmve. Ajo që duket si altruizëm, që kushton shumë, rezulton të jetë një "egoizëm" gjenetik i dobishëm. Këtu, i ashtuquajturi altruizëm, ose i supozuar, është në fund të fundit një formë e egoizmit!

3.1.2 Altruizmi reciprok

Shpesh mund të shihen sjellje bashkëpunuese në mes jo të afërmve, edhe pse këta njerëz janë të vetëdijshëm se nuk janë të lidhur me njëri-tjetrin. Megjithatë, altruizmi nepotik nuk mund të përdoret për të shpjeguar këto fenomene (Fetchenhauer & Bierhoff 2004, fq. 134), prandaj nga Trivers u zhvillua teoria e altruizmit reciprok. Sipas kësaj teorie, njerëzit dhe madje edhe disa kafshë janë të gatshme të ndihmojnë njëri-tjetrin, për sa kohë që ata mund të presin që sjellja e tyre, në të ardhmen, të shpërblehet në një farë mënyre (Trivers 1971, f. 35ff). Sipas Trivers, altruizmi reciprok është dokumentuar më së miri tek njerëzit, i cili ndodh në kontekste të ndryshme dhe i pranishëm në të gjitha kulturat... (…)

3.1.2.1 Dilema e të burgosurit

Shembuj nga teoria e lojës tregojnë gjithashtu se është e mundur që altruizmi të jetë i dobishëm për altruistin. Te dilema e të burgosurit, dy grabitës të bankave kapen dhe vihen në qeli të ndara. Ata nuk kanë asnjë mundësi për të komunikuar në mes vete. Që dy mund të burgosen me nga dy vjet. Megjithatë, prokurori i ofron çdo të paraburgosuri mundësinë për t’i shpëtuar burgut, nëse ai do të tradhtonte bashkëpunëtorin e vet. Në rast të tillë, tjetri do të mbetej në burg për pesë vjet, por nëse edhe bashkëpunëtori tradhton, atëherë që të dy do të dënoheshin me nga katër vite. Nëse që të dy heshtin, atëherë secili prej tyre do t’i mbante nga dy vite burg. Dilema është kjo: për çdonjërin nga të burgosurit, do të ishte më e dobishme të tradhtonte tjetrin, por kallëzimi i ndërsjellë, do të përkeqësonte gjendjen e të dyve. Sidoqoftë, pasi që të dy veprojnë sipas logjikës së egoizmit, ata me siguri do të tradhtojnë njëri-tjetrin dhe rrjedhimisht do të vuanin një dënim më të madh. Në kundërshtim me këtë situatë unike, e cila kërkon një vendim të menjëhershëm nga pjesëmarrësit, gjallesat në liri shpesh i ekspozohen dilemave që përsëriten si te të burgosurit. Kjo do të thotë që problemi i njëjtë përsëritet, për shembull kur bisedohet me të njëjtin partner biznesi disa herë. Kjo ngre pyetjen, nëse duhet të veprojë në mënyrë të drejtë ose të përpiqet të mashtrojë tjetrin? Megjithatë, edhe në këtë rast, të gjithë fitojnë më shumë, kur njeriu sillet në mënyrë të drejtë (Wuketits 1997, f. 82f).

(...)

3.1.3 Altruizmi gjenetik

Voland përshkruan bashkëpunimit dhe format e ndryshme të altruizmit duke u bazuar në objektivat e tyre strategjike dhe në logjikën e funksionimit. Prandaj, qëllimi strategjik i bashkëpunimit është investimi në një sjellje të përbashkët me pritje të menjëhershme të fitimit. Logjika e funksionimit evolucionar është shpagimi direkt nga sjellja, por me përfitime "rastësore" të palës s֝ë tretë. Ata duke koordinuar sjelljet për dobi vetjake, promovojnë fitimet nga bashkëpunimi. Si shembull Voland përmend një aleancë mashkullore të kafshëve për të mbrojtur nga tronditja një tufë të gjinisë femërore. Në altruizmin reciprok, qëllimi është që të investohet në një partner në pritje për të fituar më vonë. Logjika themelore është shkëmbimi i fitnesit aktual për fitnesin e mëvonshëm...

Logjika themelore e funksionimit është shkëmbimi i fitnesit të drejtpërdrejtë kundrejt fitnesit të tërthortë. Sidoqoftë, Voland e përshkruan altruizmin gjenetik si të pamundur. Sepse ai është një investim në grup, popullatë ose në llojin e vet, por pa pritur fitim. Logjika funksionale e altruizmit gjenetik do të ishte shkëmbimi i fitnesit vetjak me një fitnes tjetër. Për këtë, sipas Voland nuk ekziston asnjë shembull. Prandaj ai përjashton, se procesi i evolucionit do të kishte prodhuar një altruizëm të vërtetë gjenetik, pra një altruizëm, i cili mesatarisht dhe në vazhdimësi do të çonte në një bilanc negativ të altruistit (Voland 2000, fq 100ff).

3.2 Sjellja prosociale te njeriu

Sipas teorisë së Hamilton(1964, cituar në Fetchenhauer & Bierhof 2004, fq. 135) sjellja prosociale do të duhej të paraqitej vetëm nëse individët janë të afërt nga gjaku, ose kur supozojnë se me partnerin ndërveprues, do të kenë të bëjnë në të ardhmen. Megjithatë, kjo bie në kundërshtim me faktin se pjesëmarrësit në një eksperiment tregojnë gjithashtu sjellje prosociale edhe kur janë të vetëdijshëm se është fjala për një akt unik dhe kur ndërveprojnë nën një anonimitet të plotë. Një shembull i kësaj gjetjeje është e ashtuquajtura „lojë e diktatorit“, në të cilën një person A, merr një shumë të caktuar parash. Këtë shumë personi A duhet ta ndajë me një person tjetër B. Personi B pastaj informohet për vendimin e personit A, por nuk ka asnjë mundësi ndikimi. Ata dy nuk njoftohen në mes vete as gjatë lojës, as pas saj, pra ekziston një anonimitet i plotë. Sipas teorisë së Hamilton (ibid., fq. 135), në këto rrethana, personi A do të duhej të mbante krejt shumën për vete dhe të mos i jepte asgjë personit B. Eksperimentet tregojnë, megjithatë, se në shumicën e rasteve, personi A i dhuron diçka personit B. Në shumicën e rasteve personi A ndan paratë në mënyrë të barabartë me tjetrin. Është gjithashtu interesante se këto gjetje vërehen në kultura të ndryshme, pavarësisht shumës së parave. (…) Fetchenhauer dhe Bierhoff vijnë në përfundimin se njerëzit kanë një interes në zbatimin e drejtësisë dhe ndershmërisë, edhe kur përjetojnë disavantazhe (Fetchenhauer & Bierhof 2004, fq. 135f).

3.2.2 Altruizmi dhe prosocialiteti si rezultat i përzgjedhjes seksuale

Miller (2001, cituar sipas Fetchenhauer & Bierhof 2004, fq 138) ka sjellë një shpjegim nga psikologjia evolucionare për paradoksin e altruizmit. Sipas tij, gatishmëria për sjellje altruiste, mund të interpretohet si handikap në kuptim të Zahavi dhe Zahavi (1997, cituar në Fetchenhauer & Bierhof 2004, p 138). (...) Miller dokumenton supozimin e tij me atë, se donatorët, nuk lodhen shumë për të marrë informata për përdorimin, përkatësisht për dobinë e asaj që kanë falur ata. Sikur të ishte dëshira për të dhuruar e motivuar vërtetë nga altruizmi gjenuin, donatori do të duhej të ishte jashtëzakonisht shumë i interesuar që paratë e tij të arrijnë vërtetë tek njerëzit në nevojë. Tutje, thotë Miller, njerëzit janë prosocialë, sepse ata parapëlqehen si partnerë seksualë, sepse një person zemërbutë është një partner më i këndshme për jetë dhe një prind më i mirë, se sa një person agresiv, prandaj njerëzit prosocialë kanë shanset më të mira të riprodhimit dhe kjo është arsyeja pse përgjatë historisë së evolucionit janë zhvilluar cilësi si prosocialiteti dhe altruizmi (Miller 2001, cituar sipas Fetchenhauer & Bierhof 2004, fq. 138f).

3.3 Hipoteza e altruizmit empatik

Hipoteza e altruizmit empatik supozon se emocionet empatike shkaktojnë një motivim të vërtetë altruist, një motivim pra, i cili ka për qëllim të tjerët, për ata për të cilët ndjehet empati, në vend se të favorizohet vetja. Mbrojtësit e konceptit të altruizmit nuk e vejnë në dyshim se një pjesë e madhe e çdo gjëje që ne bëjmë, duke përfshirë edhe atë që ne bëjmë për të tjerët, është e motivuar nga egoizmi. Por ata besojnë se kjo nuk është e tëra. Ata supozojnë se të paktën disa prej nesh, deri në një shkallë dhe në rrethana të caktuara, jemi të aftë për një lloj tjetër cilësor të motivimit, përkatësisht një motivim me qëllim dobinë e tjetrit. Shumë filozofë nga e kaluara dhe gjithashtu biologët dhe psikologë në kohët moderne besojnë se ne në shpirt jemi egoistë të kulluar. (…) Ne mund të fitojmë diçka, edhe kur shpërblimi nuk është i dukshëm. Për shembull, në qoftë se ne shohim një person në nevojë, ajo gjendje mund të ndikojë që ne të ndjehemi me shumë stres dhe ne e ndihmojë atë person vetëm për të larguar stresin tonë. Ne gjithashtu mund të shpërblehemi me një ndjenjë të mirë sa herë të jemi i ndershëm me dikë apo ta ndihmojmë. Gjithashtu duke ndihmuar mund të shpëtojmë veten nga turpi, se dikujt nuk i kemi ofruar ndihmë kur duhej (Batson & Shaw 1991, fq 107). Sipas Batson dhe Shaw ndihma mund të jetë altruiste, egoiste, e motivuar nga të dyja apo nga asnjëra. Për t' iu përgjigjur pyetjes në lidhje me ekzistencën e altruizmit, ne duhet të pikë së pari të kuptojmë se cili ishte qëllimi përfundimtar i veprimeve tona: favorizimi i një njeriu tjetër dhe dobitë për veten ishin pasoja të paqëllimshme apo ndihma ishte vetëm një mjet instrumental për të arritur qëllimin përfundimtar të vetë-favorizimit? (Batson & Shaw 1991, fq. 109) (…)

4 Diskutim

Nëse nisemi nga teoria e evolucionit të Darvinit, do të duhej të zhvilloheshin vetëm mënyra të sjelljes, të cilat rrisin fitnesin riprodhues (Fetchenhauer & Bierhoff 2004, fq132). Siç kemi parë në teoritë e ndryshme, ato janë të pranishme drejtpërdrejt ose tërthorazi në të gjitha format e altruizmit, me përjashtim të altruizmit gjenetik. Altruizmi gjenetik është forma e vetme e altruizmit, që mesatarisht dhe për një kohë të gjatë, shpien në një bilanc negativ të fitnesit. Nëse sipas Voland pranojmë ekzistencën e kësaj forme të altruizmit, atëherë kjo do të kundërshtonte logjikën e evolucionit...Voland 2000, fq. 101f). Sipas Connor dhe Curry përveç reciprocitetit dhe nepotizmit, ekziston edhe një burim i tretë i altruizmit, përkatësisht ai i manipulimit (Connor & Curry, 1995, cituar sipas Voland 2000, fq 102). Kështu, është e mundur që kafshët ose njerëzit të sillen me altruizëm për shkak të supozimeve të gabuara në mjedisin të tyre shoqëror. Individët e motivuar eksploativisht jo vetëm që shfrytëzojnë gabimet e tilla për të mirën e tyre, por gjithashtu i zbatojnë ato në mënyrë aktive. Një shembull i tillë është stërqoka e malit, e cila ndihmon në rritjen e zogëzave jo të afërm. Kjo ndodh për shkak se ato supozojnë gabimisht se po i shërbejnë vëllezërve dhe motrave të tyre. (…)

Në të gjitha format tjera përveç altruizmit gjenetik, altruisti fiton fitnes, qoftë direkt apo indirekt. Pyetja nëse ekziston altruizëm i vërtetë në kuptimin e altruizmit krejtësisht pa dobi vetjake, është e vështirë për t'u përgjigjur. (…)

Do të ishte interesante të mësohet për motivet e personaliteteve si psh. Nënë Tereza ose Dalai Lama. A ekzistonte altruizëm i vërtetë si tipar i qëndrueshëm i personalitetit? A bëjnë ata që bëjnë pa dobi vetjake apo vetëm për motive tërësisht altruiste? Ose flijimi i vet u jep atyre një ndjenjë të mirë dhe kështu edhe dobi personale si dhe forcë për të vepruar tutje? Për fat të keq, për këtë mund vetëm të hamendësohet.

5 Murkullim

Si murkullim mund të thuhet se përgjigja pyetjes se a ekziston vërtetë altruizmit i njëmendtë është e vështirë. Siç e kemi parë, nga njëra anë është një çështje e përkufizimit të altruizmit si të tillë, nga ana tjetër varet edhe nga ajo se cilat sjellje individuale të klasifikohen si altruiste. Batson dhe Shaw (1991, fq. 115) refuzojnë deklaratën e stres-reduktimit dhe nuk besojnë se ne bëhemi altruist për të hequr stresin tonë. Ata janë të mendimit se mund të shfuqizojnë hipotezën e egoizmit universal, kur njerëzit në disa rrethana, të paktën pjesërisht kanë si qëllim përfundimtar përmirësimin e gjendjes së të tjerëve. Por kjo është pikërisht çështje për t’ u shpjeguar dhe rezulton si shumë e vështirë. A ekzistojnë njerëz që ndjekin vetëm një qëllim, vetëm rritjen e mirëqenies së të tjerëve? Dhe nëse kjo është vetëm pjesërisht e vërtetë, si mund të ndahen këto pjesë nga altruizmi vetë-favorizues?

Mund të pajtohemi me perspektivën sociobiologjisë, ku te të gjitha format e altruizmit është fjala ose për shkëmbimit të raporteve, ose për rritje të drejtpërdrejtë, ose të tërthortë të fitnesit. Arsyeja që njerëzit sillen në mënyrë të drejtë nën anonimitet (Hasipas Milton 1964, cituar në Fetchenhauer & Bierhoff 2004, fq. 135), sipas mendimit tim, mund të jetë edhe se ata synojnë imazhin pozitiv dhe ruajtjen e tij (Parkinson 2007, fq. 101). Një arsye mund të jetë edhe se njeriu nuk dëshiron të shohë veten si koprrac. Sipas teorisë së vetëperceptimit të Bem, njerëzit nxjerrin qëndrimet e tyre nga sjellja e veta (Bem 1972, cituar nga Gass & Seiter 2011, fq. 208). Kur ata ndajnë një shumë të parave me një njeri tjetër, ndjehen si të drejtë dhe bujar. Këtë imazh për vetveten duan ta ruajnë tutje...

Nga gjermanishtja Lis Bukuroca, punimi integral: http://socio.ch/health/t_bsvec.pdf

----------------------------

Libra nga Lis Bukuroca

Ata që jetojnë në Gjermani mund t'i porosisin disa libra edhe te thalia.de ose në 340 libraritë e saj në Gjermani, Austri dhe Zvicër.

Gjenden edhe te libraria më e madhe në SHBA Barnes and nobles dhe mund të porositet, përveç online, në 630 libraritë e tyre. Shikoni ju lutem se ku ju konvenon çmimi më tepër.

Kuptimi i jetës te amazon *

Kuptimi jetës te lulu **

Letër burrave (I )te amazon

Letër burrave (I) te lulu

Letër burrave (II) te amazon

Letër burrave (II) te lulu

Ngjyrat e dashurisë te amazon, roman vetëm për lexues të moshës madhore

Ngjyrat e dashurisë te lulu, roman vetëm për lexues të moshës madhore

Shtatë parimet e dashurisë

Hijedritat e jetës

Die Asylbewerber, komedi gjermanisht

* Te amazon tash e tutje mund të porositen edhe nga Australia.