Një ceremoni mortore, gazeta Sot

Para pesë vjetëve pata marrë një letër, që qysh në zarf, vërehej se nuk ishte e zakonshme. Shihej se ajo pusullë nuk vinte nga Zyra e Tatimeve, nuk ishte nga Zyra e Komunikacionit me ndonjë gjobë për kalimin e kohës së parkimit apo tejkalim shpejtësie, por ishte letra e parë me atë pamje, që po merrja, edhe atë me një kurorëz të zezë. E kishte dërguar bashkëshortja e një kolegu me të cilin kishim bashkëpunuar nja dhjetë vite dhe në ftesë, thuhej se pas një jave, do të jetë ceremonia e varrimit në orën njëmbëdhjetë.

Nuk e kisha parë dy vitet dhe ja tani i kishte ardhur fundi befasisht. Ai pat ndërtuar shtëpinë e re, kishte dhe dy vajza adoleshente dhe në punë shkonte me biçikletë. Ishte i gjatë dhe kishte trup atleti. Madje edhe ushqimin nuk e kishte të zakonshëm, por herë fruta të thara, herë fara të ndryshme, herë kornfleks, që është pasardhësi i përsheshit, herë ndonjë fetë të bukës së zezë. Një herë më pat ofruar dhe refuzova me ironi se nuk isha pëllumb të ha ato fara, që ia pash në pjatë, ku shtoi pastaj edhe qumështin.

Zakonisht në çaste pikëllimi të madh, zhvillohen edhe biseda jo të zakonshme. Brenda asaj pafundësie pikëllimi, shtëllunge shpirtërore, lotëve, rezignimi dhe meditimi, luhaten njerëzit si hije dhe përballen me dhjetëra pyetje pa përgjigje. Ndoshta nuk ekziston njeri, që gjatë një varrimi, nuk mendon dhe veten të shtrirë, të mpirë, të zbardhur dhe kortezhin e mërzitur dhe dëshpëruar rreth vetes. Tek varrimet zakonisht pesha e dhembjes kuptohet në radhët pas arkivolit: aq sa më pranë tij, aq më shumë dhembje dhe më të zhytur në paqartësi. Sa më larg arkivolit, aq edhe më larg dhembjes. 

Madje atje nga bishti i kortezheve shqiptare nuk janë ata që ndiejnë dhembje, por që kanë ardhur për të fituar ndonjë pikë për vete. Në Gjermani kjo nuk është e mundur sepse ftohen për ceremoni mortore vetëm ata që mund të ndihen të pikëlluar atë ditë. Sipas traditës, në Gjermani ftesat u dërgohen njerëzve, që i vdekuri i ka dashur apo çmuar derisa ishte gjallë. Vetëm ata. Ngushllimtarët vullnetarë nuk pranohen, që duan të vijnë gjoja për të ndjerin, por e bëjnë për vete, duke shpresuar se përfitojnë diçka...

Ishte punëtor i madh dhe rrinte deri natën vonë në zyrën e tij në qendër të qytetit. Përkthente kryesisht kontrata për ndërmarrjet e mëdha. Dhe, meqenëse edhe ai kishte mbaruar studimet e gjuhës dhe letërsisë frënge, shpesh na zgjasnin bisedat, më shumë se sa na lejonte koha. Një ditë nuk i kishte kthyer më. Bashkëshortja ishte alarmuar, kishte telefonuar disa herë, por kot dhe prandaj kishte nxituar drejtë zyrës. E kishte gjetur përmbysur mbi tryezën e shkrimit, me kokën mbi tastierë. Vdekje tinëzare, por edhe e lehtë në njëfarë mënyre, sepse nga një goditje në tru apo zemër, njeriu vdes ndoshta duke menduar se po i bie të fikët dhe ikën pa dhembje të mëdha dhe pa vetëdije.

Meqë nuk kisha marrë kurrë pjesë në një varrim, (në jetë nuk më ka pëlqyer të shkojë as në dasma as në varrime, arsyen mirëpo nuk e kam kuptuar kurrë, ndoshta pse dasmat kishin shumë tollovi, ndoshta pse te varrimet nuk guxoja të kacafytem mendërisht me përfundimin tim) pyeta fqinjin si të sillem, çfarë duhet të bëjë dhe sipas udhëzimit të tij futa në një zarf për bashkëshorten e të ndjerit një shumë parash. Bleva edhe veshje të zeza sipas rekomandimit të tij. 

“Në ceremoni varrimi nuk duhet të ketë ngjyra të hareshme apo ngjyra që në një farë mënyre mund të interpretohen ashtu”, më tha ai. “Veshja duhet të përthyejë pikëllimin edhe përballë familjes së tij.”

Në testament kishte shkruar se dëshiron të digjet dhe varroset në urnë. Në një sallë gjendeshim diku dyzetë veta dhe si zakonisht, ata që përjetonin një dhembje tepër të madhe dhe vështirë të përballueshme, gjendeshin në radhën e parë. Isha aty në rreshtin e katërtë nga fundi dhe të gjithë ishin të veshur në zi dhe herë pas here ngriheshin dhe përshëndeteshin me zotin M. të shtrirë në arkivol. 

Në prapaskenë intonohej një muzikë, që i ndjeri e kishte parapëlqyer gjersa jetonte. E vështronin, rrinin disa sekonda, dikush lëvizte edhe buzët duke pëshpëritur diçka dhe ktheheshin kokulur në vendin e vet. U ngrita edhe unë me një zotëri që qe ulur pranë meje dhe vepruam si edhe të tjerët.

Gjersa po e vështronim na rrodhën lotët dhe u kthyem në ulëset tona. Zotëria që ishte pranë meje më vështroi dhe ktheu kokën në anën tjetër. Vura re se dëshironte të fliste, por nuk ishte çasti ta pyesja. Sapo pushoi muzika, një zotëri u ngrit dhe lexoi një përkujtimore duke përmendur stacionet dhe sukseset e tija në jetë. Fjalimi tij rriti peshën e pikëllimit, por edhe bëri disi të qartë se jeta vlen të jetohet dhe se çdo ditë është një lloj lindje e re dhe mundësi e re. 

Pasi përfundoi ajo ceremoni, bashkëshortja e tij dhe dy vajzat u ndalën pranë derës së daljes dhe ne aty u shprehëm ngushëllimet duke dalë jashtë dhe duke i lëshuar në dorë nga një zarf. Pas asaj ceremonie, u nisëm drejt një kafeneje, që ishte nja dyqind metra larg Oborrit të Paqes, siç e quajnë gjermanët, ku do të mbahej takimi i fundit për të dhe lamë pas vete zotin M. Atje do të përfundohej ceremonia në kremator.

Gjermanët kanë një raport të shëndoshë me vdekjen. Diku pas moshës dyzetë vjeçare shkruajnë testamentin, por edhe më herët. Nëse jetojnë vet, atëherë lënë anash parat e ceremonisë së varrimit, paratë për një ndërmarrje që merret me hedhjen e mobilieve dhe gjësendeve tjera dhe paratë për drekën për ngushëlluesit, që ftohen. Nëse ka kursime tjera, atëherë ndahen sipas testamentit të tij, nëse nuk ka, atëherë siç e ka përkufizuar ligji. Nëse nuk ka pasardhës, pasuria tij përfundon në arkën shtetit.

U ulëm përsëri në një tryezë me zotërinë, që qemë ulur rastësisht pranë njëri tjetrit në sallë. Ngushëllimtarët po hanin një tortë, pinin një kafe, ose kapuçino dhe aty përfundonte dreka e mortit dhe tash e tutje, familja nuk pengohet, por përpiqet ta përpunojë dhembjen e pa penguar nga jashtë. Shpesh duke shikuar fotografi të tij, duke përkujtuar vepra të mira të tij dhe duke nisur një periudhë të re të jetës.

Pas gjysmë ore ai propozoi të dilnim jashtë dhe u drejtuam tek tryeza e zonjës. Nga një metër largësi, me përkulje të lehtë përshëndetëm atë tek një tryezë e rrumbullakët, ku gjendje më dy gocat dhe të afërmit e vet.

Sapo u gjendëm në trotuar më tha: “Shtrenjtë shumë, arkivoli ishte shumë i shtrenjtë. Dhe do të digjet tani...”

- “E mundur”, thash, “nuk kam idenë sa ka kushtuar.”

- “Me siguri shumë, ishte i cilësisë së lartë”, shtoi duke ndezur një cigare. Unë vetëm tunda kokën djathtas.

- “E dini sa kushton varrimi”, më pyeti dhe vazhdoi pa pritur përgjigjen time. „Në Zvicër vdekjen e kanë falas, paguan shteti. Paguajmë tërë jetën tatime dhe në fund, duhet ta paguajmë edhe mënjanimin tonë. Madje pllaka e varrit...”

Ngrita vetëm supet. Në bisedë e sipër më tregoi se kishte konsumuar 14.000 euro për t'i vënë dhëmbët e rinj.

- “Nuk ju konvenon të vdisni”, i thash.

“Si ?“, më pyeti disi i hutuar.

“Nuk keni llogari të vdisni. Dhëmbët shumë të shtrenjtë...”

Më pa në sy duke mbledhur vetullat. Afrova ca kokën pranë tij dhe i thash: “14.000 euro dhëmbët, disa qindra euro kostumi, kravata, këpucët, puna e varrmihësve, pllaka, mbishkrimi, nuk mund çdo njeri t'ia lejoj vetes vdekjen. Më mirë mos vdisni fare.”

Ai buzëqeshi lehtë dhe shtoi: “Nuk di si ta bindi veten, më pak kushton me urnë. Nuk duhet pllaka, nuk duhet varri, e pastaj, nëse varri nuk mbillet me lule, ngjisin një copë letre tek varri dhe kështu bezdisin fëmijët. Pastaj, nëse nuk paguhet, pas pesëmbëdhjetë viteve na zhvarrosin dhe na djegin. Më mirë në fillim, se pas aq shumë harxhimeve. Unë buzëqesha. „E pastaj”, vazhdoi ai, “nuk mund assesi të marrë me mend mijëra krimba e larva të më shëtisin nëpër hundë e veshë...”

Nuk dita çfarë t'i them, por mendova se çdo fillim ka dhe fundin, si tek çdo gjallesë, por sikur të linim së paku një mendim pas vete, që do të ndikonte në përmirësimin e jetës së atyre që pasojnë pas nesh. Këtë detyrë ka çdo njeri që ka lindur. Një vepër, një mendim, një fjalë për të cilën ia vlen të përkujtohet për të mirë. Kjo është arsyeja e jetës: lënia pas vetes gjurmë vetëm të dobishme për njeriun.  

në foto varrim në urnë