Sfinksi dhe Edipi

Sipas mitologjisë greke mbretit Lai me fall i parashikohet se gruaja e tij do të lindte një djalë, i cili do ta vriste atë dhe do t’i merrte gruan. Pas lindjes kishin ndërmend ta vrisnin foshnjën, por nuk e bëjnë dhe e dërgojnë në një vend tjetër. (Sipas dramës së Sofokliut, nga një skllav dërgohet në mal për ta lidhur, ku do ta hanin kafshët e egra, por ai ia jep një bariu dhe tek ai rritet dhe do ta ketë emrin Edip. Më vonë rastësisht, kur qe nisur drejt Tebës, do ta takojë të atin dhe do ta vrasë pa ditur asnjëri për lidhje gjaku.

Një ditë prej ditësh Sfinksi* rrethoi qytetin e Tebës dhe çdo njeri që dilte, i jepte një gjëegjëzë për ta zgjidhur. Kush përgjigjej gabimisht, atë e hante. Kur kaloi Edipi, atij i rrëfeu këtë gjëzë për ta zgjidhur:

Përkthim nga gjermanishtja:

"Në mëngjes është katërkëmbësh, në mesditë trekëmbësh dhe në mbrëmje, dykëmbësh. Nga të gjitha krijesat ndryshon vetëm me numrin e këmbëve, mirëpo kur lëvizë shumicën e tyre, fuqia dhe shpejtësia e gjymtyrëve të saja është më e vogël!"

Kjo ishte përgjigja e Edipit:

"Gjëza jote është njeriu, i cili në mëngjesin e jetës së tij, derisa është një fëmijë i dobët dhe i pafuqi, ecën me dy këmbë dhe me dy duar; kur ai forcohet, pra në mesditën e jetës së tij, ecën vetëm me dy këmbë; më në fund mbërrin ai në mbrëmjen e jetës së si njeri i thinjur dhe ka nevojë të mbahet, prandaj merr shkopin si këmbë të tretë në ndihmë."

Me këtë shpjegim vetëm Edipi mbijetoi. Sfinksi vdes nga turpi dhe dëshpërimi. Edhe shpëtimi i Edipit ishte ogurzi: Pas çlirimit të Tebës atij i jepet si shpërblim për grua Jokasta, e veja e mbretit Lai dhe me të sundoi Tebën, por pa ditur se ajo ishte nëna e tij. Aty realizohet mallkimi, pse Lai kishte rrëmbyer djalin e mbretit të Elidës. Kur nënë e bir kuptojnë të vërtetën, e turpëruar Jokasta vetvaret, kurse Edipi, i verbon sytë me kapëse prej ari.

*SFINKS m.

1. mit. Qenie që, sipas mitologjisë së lashtë greke, përfytyrohej me krahë shpendi, me kokë e gji gruaje, me trup luani ose qeni e me bisht gjarpri dhe që u jepte udhëtarëve kalimtarë gjëza të vështira e i gëlltiste ngaqë nuk i zgjidhnin dot. Pyetjet e sfinksit. Fjalori i Gjuhës Shqipe