Shqiptarët në Itali mes shpresave dhe vetëmohimeve

Për romanin e fundit të shkrimtarit shqiptar në Itali, ka raportuar televizioni publik italian RAIUNO dhe Zëri i Amerikës. Lexuesi shqiptar mund të njoftohet këtu me një vështrim të gazetës italiane Gazetta di Parma. Pas përkthimit, gjenden edhe nyje nga RAIUNO dhe Zëri i Amerikës, si dhe një bibliografi nga agjenti i shkrimtarit.

Shkruan Giuseppe Marchetti  Gazettta di Parma

Botuesi “Albatros Il Filo” pak kohë më parë ka publikuar një roman voluminoz nga Shpend Sollaku Noé; një intelektual dhe shkrimtar i ri shqiptar, një poet dhe eseist i frytshëm, i cili tek «Il confine della nebbia«,  «Kufiri i mjegullës» tregon me hollësi të theksuar dhe pjesëmarrje të fuqishme morale, sentimentale, jetën e  Ludovik Orestit dhe familjes, nga viti i rënies së Murit të Berlinit e këndej.

Romani i Sollaku Noés është një lloj dëshmie letrare, me të cilin nxitimthi mund të përkufizohet politika e lidhur me idetë e lirisë, autonomisë dhe demokracisë, që kanë dominuar Evropën në tridhjetë vitet e fundit. Por, nëse gjykohet romani i tij në këtë mënyrë, do të bëhej një padrejtësi e madhe, sepse «Kufiri i mjegullës», është mbi të gjitha një libër i guximshëm, i etur për të vërtetën dhe i rrënjosur thellë në territorin e Beratit të dikurshëm, dhe më vonë, në Europë e kombeve, në atë Europë, që Ludovik kultivon brenda vetes si një thesar dhe një synim për ta arritur dhe poseduar; për t'u ndjerë si një krijesë dhe si një shkrimtar i sendërtuar.

Ludovik mërgon në Itali në prill të vitit 1992. Ai është njëri nga ata shkrimtarë, të cilët nuk pajtohen me garancitë e së ardhmes dhe me "fatet madhështore e progresive" të politikucëve pa parime, të mjeshtërokëve, që ushtrojnë profesionin vetëm për para  dhe të të gjithë atyre, që të lodhur nga koha e tyre, llogarisin të marrin pushtetin për përdorim dhe për konsumim të vet. Me pak fjalë, ai është poet!

Ai jeton nga idealet, vëren frikën dhe pasiguritë e klimës politike, sociale dhe humane brenda së cilës është përmbushur fati vetjak dhe në fund shpreson, se përvojat e historisë, do të japin mësime atij, që mbetet në mes të luftës, për të fituar dhe për të jetuar. Ne njohim mirë territorin letrar brenda të cilit lëviz «Kufiri i mjegullës». Rrëfimi, në fakt, është i vendosur në atë zonë  komplekse dhe të pasur me letërsi, në kufirin e Europës Qendrore, që  në dekadat e fundit, ka mbledhur dëshmi të një rëndësie të madhe, nga romanet e Marai dhe Pahor, deri te tregimet e Bettizza, Brodsky dhe Müller.

Pra, një letërsi shumë e ndjeshme ndaj ndryshimeve dhe perspektivave ndërkombëtare, si dhe fuqisë së lëvizjeve të pavarura opozitare, të tilla si ajo së cilës Noé ende i takon, si drejtor i gazetës "Ora e fjalëve", («L'ora delle parole»), që e ndihmoi të bëhet i njohur në Europë dhe ndikoi tek ta për të përkthyer poezi, sprova dhe tregime të tij.

Pasi Orestët mbërrijnë në Itali nga Trieste dhe pasi i shpëtojnë frikës dhe kërcënimeve në atdhe, qëllimi i tyre është të shkojnë drejt Romës, ku Gjyqtari Silva, do të duhej t’i priste. Por fati vendosi ndryshe. Silvën nuk e gjejnë, pastaj Ludovik Oresti mendon se mund të llogarisë te GAVAZZI Aldon, një gazetar i «Gazzetta di Parma»  dhe bashkëpunëtor i "Corriere della Sera".

Qyteti ynë, pra, hyn kokë e këmbë në pjesën e dytë të romanit dhe bëhet një pikë qasjeje, një lloj përligjjeje jo vetëm mjedisore dhe gjeografike, por një ballafaqim i heshtur dhe çjerrës me kujtimin e Beratit dhe sulmet sfilitëse të nostalgjisë, që vështirësitë, poshtërimet, madje as edhe shpresat, nuk mund t’i lehtësojnë. Në këto faqe plot ankth që ndjek këmba-këmbës Shpendi Sollaku Noé, prek në një mënyrë magjepsëse motivet e thella të njerëzimit, që i japin zemër atij dhe këtu, romani i tij, përnjëmend fiton një frymë të jashtëzakonshme.

Autori i ftuar te televizioni publik italian RAIUNO, autori i ftuar te Zëri i Amerikës

Botues Albatros, faqe. 412, te amazon: Il confine della nebbia, Albatros ed., pag. 412, euro 19,45

Nga italishtja, Lis Bukuroca

Teksti i përgatitur nga agjenti i shkrimtarit:

Shpend Sollaku Noé lindi më 3 prill të vitit 1957 në Lushnje nga një famil­je beratase, transferuar në Myzeqe për arësye politike. Është diplomuar në gjuhë e letërsi. Ka punuar si arsimtar në Çermë dhe gjimnazet e Lushnjë dhe më pas si themelues, drejtues e gazetar i gazetave të opozitës Ora e fjalës dhe Republika. Ai ka qenë ndër pionierët e lëvizjes demokratike në Shqipëri, ndër themeluesit e Partisë Demokratike e asaj Republikane. Që nga viti 1992 je­ton si refugjat politik në Itali, ku ka punuar për gazeta e televi­zione të ndryshme italiane e amerikane. Ka shtetësi të dyfishtë shqiptaro-italiane. Shpend Sollaku Noé ka qenë aktiv edhe si përkthyes, veçanërisht nga shqip­ja, italishtja dhe rusishtja. Mban gjithashtu lidhje bashkëpu­nimi me shumë revista letrare ndërkombëtare. Veprat e tij deri tani janë përkthyer në 21 gjuhë kryesore dhe janë shitur në rreth njëqind vende të botës. Për t’u shënuar veprimtaria në mbrojtje të të drejtave të njeriut, sidomos të emigrantëve dhe në veçanti të të burgosurve dhe të refugjatëve politikë. Li­brat e tij: “Abysses-Voragini”, Barcodes-Codici a Barre”, te dy në italisht e anglisht, si dhe Antologjitë në shqip, italisht, frëng­jisht, spanjisht e anglisht, të botuar në SHBA, kanë arritur të kenë një sukses ndërkombëtar.  Ka botuar me sukses në Itali (Romë) romanet “Il confine della nebbia” (Kufiri i mjegullës) si dhe “Il pero fiorì a dicembre”, të ambientuar sidomos në Beratin e viteve ’60 - ’90. Shpend Sollaku Noé ka nisur të shkruajë që në fëmijëri e të bo­tojë që në moshën 14 vjeçare, në gazetat “Shkëndia”, “Drita” dhe “Zëri i Rinisë” si dhe në revistën “Nëntori”.

Midis librave kryesore të tij përmenden:

Mëzat e kaltër – poezi, Shtëpia botuese Naim Frashëri, Tiranë 1987; 

Il regno del proibito – poezi, italisht e shqip, Itali 1995;
Applaudire Caligola – poemë deherioke, italisht, Firence, Itali 1997;
Un posto a piedi per Galilea – poemë, italisht, Raguza, Itali 1999-2000;
La Colombia dei Balcani – prozë investigative, Itali 1994;
Il secolo breve – prozë investigative, Itali 1994;
Abysses-Voragini – poemë, italisht e anglisht, SHBA 2009;
Barcodes-Codici a Barre – poemë, italisht e anglisht,
SHBA 2010;
Piramidi in frantumi – antologji, italisht, SHBA 2011;
Es hora de andar Sócrates – antologji, spanji­sht, SHBA 2011;
Se réveiller au fond du précipice – antologji, frëgjisht,
SHBA 2011;
Pantheon in Blackout– antologji, anglisht, SHBA 2012;
Atdheu i tjetrit – shqip, antologji, SHBA 2011;
Il confine della nebbia – roman, italisht, Romë, Itali 2012.
Eros murmuridhesh – poemë, shqip, libër i përbashkët me Skënder Rusin, shqip, Itali, 2014.
Il pero fiorì a dicembre – roman, italisht, Itali 2018.

Ka bashkëpunuar ndër të tjera me këto organe shqiptare e të hua­ja:

“Loog”, “Das Boot”, “Journal of Contemporary Anglo-Scandina­vian poetry”, “Rustic Rub”, “Parnasus of World Poets”, “Dismisura testi”, “Poeteka”, “Haemus”, “Drita”, “Bashkimi”, “Republika”, “Ora e fjalës”, “Rilindja Demokratike”, “News Letter”, “Alto Adige”, “Milosao”, “Cio­ciaria Oggi”, “Il messaggero”, “La nazione” , “Gazetta di Parma”, “Il tem­po”, “RAI”, “RTTR”, “Italia Uno”, “Gazeta shqiptare”, “Tirana Obser­ver”, “Dielli – The Sun”, “Fenix”, “Elite”, “VOA - Zëri i Amerikës”, “Standart”, “Shqiptarja.com”, “Espresso”etj.

Citime rreth veprës së Shpend Sollaku Noè-së:

«Vepra e Sh.S. Noè-së mund të përfshihet e gjitha në fillin e zi të traditës europiane që shkon nga Marionettetheater i Kleistit tek Teatro della crudeltà të Artaudit e më tej. Kjo vepër mund të radhitet, madje në më­nyrë të ndryshme, me krijimtarinë e një brezi të tërë poetësh (Brodskij, Milosz, Herbert, Kancev), të cilët, ashtu si Noè u shtrënguan të braktisin atdheun që nuk mund të shuanin etjen e tyre për liri». C. Cottardi, C. Diddi, Presi­dentë Kombëtarë të Amnesty In­ternational, Romë, prill 1995.

«Një përzierje eksplozive akuzash, sarkazmash e sulmesh ndaj atij që ai (Noè) e quan komunizëm i maskuar... Mund të duket subjekti i një roma­ni të Kunderas o Grossmanit, por ankthi i realitetit kthehet në dramë nje­rëzore me fjalët e këtij autori...» Gazzeta di Parma, qershor 1992.

«Një intelektual i huaj i trapiantuar me sukses në Itali». Il Messaggero, janar 1996.
«Një penë therëse që shkruan në një italishte perfekte».  “Alto Adige”, shkurt 1996.
«I aftë të shkrijë formulat e ndërtuara nga tradita, i aftë të revizio­nojë bo­tën e domethënieve».
Firenze Libri, 1997.
«Një shkrimtar që ka brenda vullkanin; një art për të cilin do të flitet gja­të». Attilio Bertolucci, poet, 1999.

«Shpend Sollaku Noé është një intelektual i madh poliedrik». Floriana Gavazzi, gazetare RAI, Radio Due, 2002.

«Shpend Sollaku Noé është një poet i madh që ka pasur si qëllim daljen e poezisë nga akademitë, nga aristokracitë letrare, nga ambien­tet mondane. Poet nga nevoja, gazetar për domosdoshmëri historike, profesor e njeri i le­trave rritur në underground, politikan i lindur, martir i lirisë të shtypur. I paisur me një përgatitje solide kultu­rale, letrare, filologjike e muzikale, po aq sa edhe shkencore në sensin enciklopedik, poliglot, karaktert i guxim­shëm, kurioz nga instikti, inte­ligjenzë akute, mendje shumë të kujdesshme për të ardhmen qoftë le­trare, filosofike o qoftë politiko-sociale, Shpend Sollaku Noé është personalitet shumë kompleks dhe është i paisur me një ngarkesë të ngjeshur humane. Lirika e tij është aktuale, kafshuese, mal­lëngjyese, e vuajtur, gërvishtëse, magjepsëse».Stelvio Mestrovich Wotninsky, shkrimtar, poet e kritik, 2010; nga parathënia e librit “Abys­ses-Voragini”.

«Mare Nostrum: një poemë thellësisht njerëzore, e regjur në dhimbje, ankth, rebelim». Paolo Chiozzi, Universiteti i Firences. 

«Kurrë sʼkam lexuar një poemë kaq të bukur, por ngjethëse; kaq të ngje­shur me lirizëm, por të hidhur dhe plot helm; kaq të vërtetë, saqë të vjen të rilexosh, menjëherë pas kësaj, Shkrimet e Shejnta; kaq të përditshme, saqë të vjen të kesh nostalgji për të kaluarën; kaq shpue­se e therëse saqë të vjen të veshësh dorashka para se tʼa shfletosh».
Stelvio Mestrovich Wotninsky, 2010, nga parathënia e librit “Bar­kodë”.

«...Nuk rrodhi kurrë gjak i mirë midis meje e sovranëve... Autori i këtyre vargjeve, Shpend Sollaku Noé, shkruan një poesi civile, me retrospektiva në histori e mitologji, por për tʼu kthyer gjithmonë në bashkëkohoren dhe problemet e sotme të një bote të populluar nga ti­ranë, xhelatë, banka të kthyera në perëndi... Në qendër të veprës së tij është raporti midis fuqiplo­tëve dhe individit, midis fuqiplotëve e in­telektualit». Marco Rizza, “Alto Adige”, Tetor 2010.

«Romani Kufiri i mjegullës i Shpend Sollaku Noé-së, shkrimtar, poet e përkthyes shqiptar, alternon momente të ashpra e ironikë. Një tension i fortë udhëheq lexuesin nëpërmjet historisë së beratasve Oresti që gërshe­tohet mjeshtërisht me ngjarjet e mëdha historike...”
Franz Giordano, RAI, qershor 2012.

«Vepra e Shpend Sollaku Noé-së renditet për­krah le­tërsisë evropiane që në dhjetë vjetët e fundit ka përmbledhur dëshmi me vlera absolute nga librat e Marai, Pahor, Bettizza, Brod­skij e Herta My­ler. Në faqet e shqetësuara e të rrjedhshme të prozës së tij Shpend Sollaku Noé prek, me një stil të magjishëm, arësyet më të thella të humanizmit e të shpirtit dhe këtu romani i tij arrin një frymëmarrje të jashtëzakonsh­me.» Giuseppe Marchetti, kritik letrar, Gazetta di Parma,2013. 

Romani “Il pero fiorì a dicembre”, i shkrimtarit dhe mikut Shpend Sollaku Noé, na dha ngazëllimin për një arritjeje dhe një suksesi tjetër shqiptar në fushën e letrave, në një vend të rëndësishëm të kultures europiane e botërore, (romani është shkruar drejtpërsëdrejti në italisht, forcë e talentit të autorit), na solli dhe emocionet e forta të dramës gjysmëshekullore shqiptare, një afresk vuajtjesh dhe qëndrese njerëzore.Visar Zhiti, poet. Shkurt 2018

Romani “Dardha lulëzoi në dhjetor” është i një bukurie superiore. Mënyra e të shkruajturit të Shpend Sollaku Noé-së është e qartë dhe e zhdërvjellët. Tema është përzhitëse. Një roman i madh. Një himn për lirinë e Atdheut të tij. Stelvio Mestrovich, shkrimtar, “Dielli”, mars 2018

“Dardha lulëzoi në dhjetor” – Një roman me përmasa të mëdha që lë mbresa te pashlyeshme.
Kujtim Hajdari, poet, prill 2018

“Dardha lulëzoi në dhjetor” është një roman i madh dramatik me ngjarje që zhvillohen në një sfond të caktuar historik. Pas një prodhimi të gjerë poetik në gjuhën shqipe dhe italiane, Shpend Sollaku Noé, figurë shumëdimensionale prej intelektuali, çimentohet tashmë edhe me romanin. Ashtu si tek poezia, ai trajton veçanërisht temën e marrëdhënieve ndërmjet individit dhe pushtetit despotik. Me romanin, sidoqoftë, Shpend Sollaku Noé ka gjetur një mjet shprehës më të pasur dhe të larmishëm që dëshmon se e zotëron me mjeshtëri.

“Dardha lulëzoi në dhjetor” është pjesë e heptalogjisë së romaneve “Bij të Saturnit”, Kjo eptalogji është frymëzuar nga faktet e ndodhura vërtetë në më shumë se pesëdhjetë vjet të të kaluarës së afërt të Evropës; duke filluar nga Ligjet Raciale, për të vazhduar me diktaturën nën regjimet e ashpra komuniste dhe më gjerë. Skena e ngjarjeve, subjekti dhe personazhet gradualisht shtrihen në botë, që nga kriza e Kubës (1962) deri në depresionin e madh botëror të filluar në vitin 2008. Titujt e shtatë romanëve të heptalogjisë janë: "Trenat e humbur të Atzel Brauner-it", "Dardha lulëzoi në dhjetor "," Filius Hostis "," Ganxha "," Scorpius "," Kavie "," Walscher ". Sidoqoftë, secili prej romaneve tek "Bij të Saturnit" ka jetën e vetë të pavarur edhe jashtë këtij kompozimi të madh letrar. Floriana Gavazzi, gornalista RAI, 2018