Pasi u përgjigj për emrin dhe mbiemrin, e pyeta për datën e lindjes dhe vendin. Ajo përmendi një katund afër Bihaçit, por datëlindjen tha se nuk e dinte.
"Keni qenë foshnjë, prandaj nuk e dini!”, shtova si në tallje për ta çliruar pak bisedën. Ajo dukej e ndrojtur, madje nëpunësen e konsideronte gjykatëse, por ajo nuk kishte atë detyrë. Vendoste për kërkesën, mirëpo nuk është pjesë e sistemit gjyqësore dhe në gjermanisht quhej “Vendimmarrëse”, “Entscheiderin”, fjalë për fjalë domethënë “Vendosëse.”
"Sa vjet shkollë i keni, zonjë?", vazhdova tutje.
"Asnjë!", tha ajo.
"A dini shkrim-lexim?"
"Jo!"
Shpesh pata pyetur veten a thua si u duken germat njerëzve, që nuk dinë të lexojnë. Ngrita shikimin drejt tavanit dhe iu përgjigja vetvetes: sigurisht si mua shenjat kineze!
"Mirë, zonjë, atëherë sa vjet i keni?" Ajo ngriti supet.
"I keni 70 sa mendoj, 100, apo, pas një pushimi të vogël shtova, 350..."
"Jo, 70, jo, 70 janë shumë," ndërhyri ajo.
“Ndoshta 100?”
"As 100, 100 më duken pak, ndoshta 350..."
U buzëqesha dhe mendova: çfarë rehatie të madhe mund të ketë njeriu kur nuk di të lexojë asnjë lajm të keq. Çfarë diete! Gati mbrojtje tërësore nga lajmet toksike të përditshme, që i prodhonte Serbia ditë për ditë.
Shumë herë pata menduar se aftësia dhe pasioni për lexim krijojnë edhe telashe. Njeriu si analfabet kishte një lloj imuniteti. Madje isha edhe shumë kureshtar për të kuptuar, si e përkap njeriu kohën, kur nuk di as datë, as muaj, as vit, as orë.
Nëpunësja vuri re se biseda nuk po rridhte si duhej dhe ndërhyri. I shpjegova se zonja nuk e dinte moshën e vet.
“Nuk është e para!”, tha ajo shkurt.
“E vërtetë, por zonjës 75 i duken shumë”, vazhdova unë, “100 i duken pak, megjithatë mendon se duhet t’i ketë 350! Domethënë ka lindur në vitin 1645. Vetëm pesë vjet para vdekjes së Rene Descartes-it, i thashë gjersa para vete në një letër po i shkruaj vitet dhe llogarisja. Ajo ia plasi gazit dhe u soll me karrige nga dritarja duke mbajtur barkun me dy duar.
Pas pak u kthye drejt nesh dhe u mundua të dukej serioze. E vështroi atë, pastaj mua në shenjë habie dhe solli kokën me një buzëqeshje të lehtë. Kishim takuar shpesh njerëz analfabetë edhe nga Serbia, Kosova, Maqedonia, Ginea, Benin, Burkina Faso etj., por zakonisht ata tregonin një numër dhe në raste të tilla, shkruhej gjithmonë si datëlindje një janari dhe viti, që mbetej pasi hiqej mosha që e thoshin vetë.
Zonja kishte jetuar në një katund të vogël. Nuk ishte martuar kurrë. Nuk kishte fëmijë. Ishte marrë me bujqësi tërë jetën dhe nuk posedonte asnjë dokument identifikimi.
Ajo nuk dinte sa ditë i kishte java, sa javë muaji e sa muaj viti. Nocioni kohë nuk ekzistonte. Jo si për ne. Thjesht i mungonte. Nuk e njihte. Ajo e njihte të kaluarën pak dhe të tashmen pak. Për të ardhmen nuk çante kokën, sepse ishte detyrë e perëndisë sipas saj.
Gjersa po sillja në mend të kaluarën, zonja që e merrte në pyetje tha: "Vetë i ka fajet. Është dashur të mësojë, jo të presë…”
Natyrisht se çdo njeri duhet të vendosë vetë për fatin e vet, por ka shoqëri ku vajzave në shtëpi u shkurtohen flatrat. Kur u shkurtohen ato, fluturim nuk mund të ketë. Nuk di a duhet fajësuar, ndoshta pak po, ajo që nuk provon fluturimin pa flatra, apo shkurtuesi i tyre. Ajo u mendua ca, por nuk tha asgjë, mirëpo përsëri tundi kokën.
Kush ishte ajo zonjë? Ajo nuk njihte prindërit e vet. Një grua e kishte lënë në fshat para derës së një oborri në mbrëmje dhe ishte zhdukur. Në atë shtëpi përdhese kishin jetuar burrë e grua, që nuk kishin pasur fëmijë. E kishin marrë. E kishin pranuar si dhuratë. Lindjen e saj nuk e kishin regjistruar kurrë, por e kishin quajtur Amina.
Kur Amina i mbush 13 vjet, vdes i ‘ati’, kur i bën 14, i vdes edhe ‘nëna’. Shkollë nuk kishte pasur në fshat dhe nuk e kishin dërguar në katundin tjetër. Dy pleqtë kishin punuar tokën dhe pas vdekjes së tyre, ajo e kishte vazhduar si ata.
Ndërsa e dëgjoja historinë e saj, ndieja një ndjenjë respekti dhe keqardhjeje. Ishte një grua, një njeri, që përkundër të gjitha vështirësive, kishte mbijetuar dhe kishte gjetur një mënyrë për të vazhduar.
Ajo ishte analfabete, por historia e saj ishte e thellë dhe shumë komplekse. Aty lexohej një botë: një kulturë, një mendësi dhe një shtet. Kështu, në Zyrën Federale, midis dosjeve dhe formularëve, dëgjoheshin ndodhi të tmerrshme. Aty shiheshin shumë pasoja të diktatorëve: jeta dhe njeriu. Politika dhe njeriu.
Ajo grua nga një fshat i vogël në Bosnje, me jetën e saj të mbushur me vuajtje, por edhe forcë, tregoi si mbijetohet nga dera e oborrit, deri te Zyra Federale për Pranimin e Refugjatëve. Dhe kështu, teksa përfundoja regjistrimin, ndjeva një lidhje të thellë, një empati, një keqardhje. Më dukej si gjyshet tona. Atë ashtu si e kishte lënë nëna pranë një dere të huaj, ashtu kishte hedhur ajo veten në një derë të huaj. Herën e parë e kishte hedhur nëna për motive kulturore, të dytën shteti për arsye politike.
Në fund aty pata gjetur edhe përgjigjen për pyetjen time që më kishte ndjekur me vite, se si e përjetonte kohën njeriu i paarsimuar. Për zonjën ekzistonte vetëm dje, pardje, para disa ditëve, dikur, qysh moti, sot, nesër, pasnesër, më vonë, pas shumë ditëve... Fenomenet tjera dhe ngjarjet ishin vendime zoti.
- 1 “Agresioni apetitiv i qaset një prirjeje biologjike, që motivon sjelljen agresive dhe lejon dhunën nën ndikim pozitiv." Domethënë përjetohet kënaqësi gjatë gjenocidit, si në Bosnje e Kosovë. Thomas Elbert , James K. Moran dhe Maggie Schauer: Lust an Gewalt: appetitive Aggression als Teil der menschlichen Natur : https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/nf-2016-0056/html#j_nf-2016-0056_ref_027_w2aab2b8c32b1b7b1ab2b1c27Aa>). Përkthimin më të gjatë e gjeni në shkrimin pasues.
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen