Kur isha i vogël

Kur isha në klasën e parë, qesh ndier keq që nuk isha më i forti dhe më i gjati. Mendoja se forca dhe gjatësia ishin matësit e vetëm për vlerën e një njeriu. Më pas, në klasën e katërt, u dashurova me një shoqe të klasës dhe fillova të bëja çdo punë që kërkohej në shtëpi, madje edhe vullnetarisht, me shpresën se do të flitej për mua si për një çun të mirë dhe se një ditë do të martohesha me të. Nga klasa e pestë, u bëra pjesë e grupit letrar dhe fillova të shkruaj.

Diku në klasën e tetë, ndihesha keq sepse nuk isha më i bukuri në klasë. Në fakt isha më i bukuri, por atëherë nuk e dija. Sqarimin pse isha, e lexon më poshtë.

Ai kompleks më ndoqi gjatë adoleshencës. Sidoqoftë, diku në atë moshë kuptova se nuk do të bëhesha kurrë: as më i forti, as më i gjati, as më i bukuri. As në Kumanovë. As në shkollë. As në klasë. Diku në klasën e gjashtë, u dashurova në një vajzë tjetër, por nuk e mori vesh kurrë, ashtu si edhe e para. Dashuria ishte vepër penale. Dramatike dhe tragjike. Kurvëri. Në gjimnaz kuptova se nuk do të isha ndonjëherë nxënësi më i mirë. Në atë kohë, u dashurova dhe i dërgoja poezi një vajze që jetonte pranë lagjes sime. Ajo dinte për ndjenjat e mia dhe i dërgoja letrat përmes një fqinje. Megjithatë, edhe kjo dashuri mbeti platonike.

Bislimi, Fersani dhe disa të tjerë kishin nota më të mira. Ishin të shkëlqyeshëm. Megjithatë, në gjuhën frënge isha njëri ndër më të mirët, në mos më i miri. Në matematikë isha më i dobëti dhe nuk e kuptoja kurrë pse më duhej ajo në gjimnaz. E jo në vend të saj nja dy gjuhë tjera. 

Një shok i klasës, Selveri, që ne e quanim "Shkencë", ishte acaruar me të drejtë dhe pat shpërthyer i zemëruar pranë dërrasës së zezë: "E di tabelën e shumëzimit, e di me plus dhe minus, çfarë dreqin më duhet kjo matematikë me kllapa të vogla, të mesme e të mëdha?” Selveri u çlirua nga kllapat gabimisht. Profesori e pat qortuar i skuqur në fytyrë nga tërbimi, gjersa pat arsyetuar mësimin e asaj lënde.

As mua nuk më interesonte të dija si çlirohet njeriu nga kllapat, por përpiqesha të zbuloj si të çlirohem nga matematika. Selveri e kishte pasion gjeografinë dhe në vitin e katërt të gjimnazit na tregonte sa peshonte Toka. Thoshte se e kishte matur dhe bazohej në puset që ishin hapur. Unë, në vitin e katërt, mbeta në provim në matematikë. E kalova pas shumë ushtrimeve verës dhe me shumë gazepe. Qesh traumatizuar.

Pas përfundimit të gjimnazit, fillova të përpiqem për t’u bërë vetvetja; për të jetuar epokën time. Timen, jo të huajën. Prindërit kishin dëshira të tjera për profesionin tim, por unë ndoqa rrugën time dhe zgjodha të studioj ‘Gjuhë dhe Letërsi Frënge’, një pasion që e kisha kultivuar që nga klasa e pestë. Dëshiroja të punoja në arsim. Ishte ëndrra ime. Fakulteti pa matematikë, pa numra, ishte si një çlirim nga Serbia më vonë. Në atë moshë fillova të pyes veten: kush isha, kush duhej të isha dhe ku duhej të isha? Çfarë më bënte njeri, çfarë më bënte të veçantë? Pse jam, ku do të jem dhe pse nesër nuk do të jem? Por, edhe qindra pyetje të tjera, me shumë pak përgjigje.

Pastaj e dashura ime u nda prej meje. Nuk isha djalë i mirë, por shumë xheloz dhe unë e shkrova atë trishtim, atë zhgënjim dhe ia dërgova gazetës së studentëve. Nuk e publikuan. Njëri më tha se e kisha përkthyer nga frëngjishtja, sepse shkrimi ishte shumë i bukur. Në fakt, kisha shkruar sinqerisht emocionet e mia. Njeriun që refuzoi shkrimin, e pata ndihmuar më herët.

Unë isha edukuar të jem xheloz. I mirë nuk isha unë, por i mirë, i bukur, i mençur ishte gjithmonë dikush tjetër dhe prandaj kisha edhe shumë komplekses vogëlsie. Kisha mësuar të çmoj të tjerët, jo veten. Në atë periudhë, mendoja se xhelozia ishte mënyra e vetme për të shpëtuar nga ndjenja e inferioritetit. 

Besoja se vetëm me xhelozi, do të isha në gjendje të mbaja të dashurën pranë vetes. Sepse ata më të mirët, e nuk ishin pak, ma marrin të dashurën dhe ajo do të dorëzohej menjëherë. Ashtu mendoja. Ashtu besoja. Ashtu isha edukuar. Gruaja duhej të mbikëqyrej. Të mirë ishin vetëm të tjerët, jo unë. Për herë të dytë përjetova pasojat e patriarkalizmit në mënyrë dramatike emocionale. Më herë e pata parë te ndalimi i dashurive te motrat. Kështu kuptova se duheshin reforma radikale brenda edukatës sime malësore. Isha defekt i madh. Isha përgatitur për të dominuar, jo për të dashuruar, për të sunduar në shtëpi, jo për të sjellë lumturi.  Gjatë studimeve kuptova se nuk ishte e nevojshme të isha më i forti, më i madhi, më i bukuri, më i dituri apo më i zgjuari për të qenë vetvetja. Nuk ishte e rëndësishme as të kërceja tangon apo valcerin më mirë se Gazmendi; mjaftonte të kërceja dhe të isha i lumtur me atë që isha unë: me të mirat dhe të metat e mia.Pas mbarimit të studimeve, nisa të merrem seriozisht me shkrime dhe pata marrë nja tre honorarë nga Rilindja.Pastaj erdhi nacionalizmi serb dhe më hodhi nga binarët; më shkuli nga atdheu, nga profesioni, më ndërpreu rrugëtimin tim dhe mbeta aty ku nuk e kisha marrë kurrë me mend: në Gjermani ku kisha ardhur për pak kohë, edhe pse adhuroja kulturën frënge, italiane, latine, atë romake në përgjithësi.

Një orë pasi zbrita nga treni, e pashë një vajzë në qendër të qytetit dhe thashë: “Kjo është bashkëshortja ime!” Java e parë e korrikut 1988.

Me kalimin e kohës, fillova të kuptoj se pritshmëritë shpesh nuk realizohen. Ato varen nga shumë rrethana, nga shumë vullnete dhe përmbushja e tyre nuk sjell gjithmonë lumturi. Megjithatë, duhet të synohen. Janë si motorë të jetës. 

Kështu, gradualisht, fillova të përqendrohem në zhvillimin, zgjerimin dhe përditësimin e botëkuptimit vetjak. Edhe për martesën vendosa vetëm unë dhe bashkëshortja ime. Im atë dhe nëna e saj nuk ishin dakord. Ajo dhe unë, po. Kjo na mjaftoi. Dhe, edhe pas 36 vitesh, jemi ende të lumtur. Nga 13.09.1988. Ajo italiane, unë me shumë fat, shqiptar, honoris causa.:)

Ishte dashuri dhe mbeti dashuri. Dashuria e vërtetë ka rënie dhe ngritje dhe duhet kultivuar vazhdimisht. Asaj i duhen edhe liria, edhe hapësira, edhe distanca për t’u zhvilluar. Për të marrë frymë. Kontaktet sociale. Nuk ka emocion më të madh se dashuria, dhe homo sapiensi nuk ka për të njohur ndonjë më të mirë. Dashuria mund edhe të përfundojë dhe nëse po, duhet vetëm të falënderojmë njeriun për kohën që na ka falur. Dashuria e re do të pasojë. 

Arritja te vetvetja është një udhëtim i gjatë dhe i mundimshëm. Kërkon guxim. Shpesh më brente ndërgjegjja gjatë këtij rrugëtimi. Ishte dhe mbetet një luftë me vetveten, sepse kërkonte shkëputje nga e vjetra, nga e mësuara, nga më e lehta. Për çdo dështim, i nënshtruari mund të akuzojë tutorin. Ai ndihet viktimë. Kur vendosim vetë, fajet mbeten vetëm te ne, ashtu si edhe meritat.

Kur arrin të jesh vërtet vetvetja, jeta bëhet më e pasur dhe më e ndërlikuar. Ndjenjat dhe përvojat e tua – gabimet, suksese, dështimet, pendimet, gëzimet dhe hidhërimet – përbëjnë një mozaik të pasur që kontribuon në zhvillimin e vetëdijes dhe të identitetit.

Secila nga ato përvoja kontribuon në formimin e karakterit dhe në rritjen personale. Ti i di rrugët, vetëm duhet të nisesh vetë. Kthimi në vetvete është një udhëtim i gjatë dhe për dikë i vështirë, por është çelësi i vetëm për t'u bërë autor i jetës. Për t’u bërë Vetvetja! Për t’u bërë ti 'Unë'.

Nuk ishte e nevojshme të isha më i bukuri, pasi unë tashmë isha, vetëm duhej të gjeja VAJZËN që e shihte, që e zbërthente, që e pëlqente dhe që e interpretonte bukurinë që kisha unë si më të bukurën në botë. E gjeta. Dhe më gjeti. Alleluja. Një fitore e madhe. 

Çfarë do të thotë kjo? Kjo do të thotë se secili prej nesh është njeriu më i bukur në botë për dikë. Na mjafton të jemi për një njeri. Ne duhet të përpiqemi ta gjejmë atë që e sheh këtë bukuri tek ne. Mund të jetë i pari, si fitimi në një lotari me 6 numra të saktë dhe numrin plotësues, por mund të jetë edhe i gjashti, i shtati, apo ndoshta kurrë. Jetë është kjo. Mos u dorëzo! Më mirë të vdesim duke kërkuar sesa duke e ëndërruar.

Pse duhet të gjejmë atë që na do si jemi? Sepse ndryshe nuk mund të bëhemi. Jemi ata që jemi: jo më i gjati, jo më i forti, jo më i mençuri, jo më i pasuri etj.etj. Duke qenë vetëm vetvetja, do t’i pëlqejmë edhe dikujt. Çdonjëri është një origjinal i vetëm, por me kusht që të ndjekë rrugën e vet. Jo të huajën. Nëse po, atëherë është ai tjetri. Jo vetja. Origjinali asgjësohet aty. 

Pas tri dekadash kuptova se nuk duhej të bëhesha i pari në asgjë, por duhej të përpiqesha të bëhem më i miri për shtëpinë time: baba dhe burrë i mirë. Kur shikoj prapa, mendoj se duhej të isha edhe më i mirë.

Mos harro: suksesi i jashtëm nuk është më i rëndësishëm sesa suksesi i brendshëm. Dikur besoja të kundërtën. Gëzimi i pjesëtarëve të familjes kur kthehemi në shtëpi është suksesi më i madh që mund të përjetojë njeriu në familje. Nëse nuk e përjeton këtë, ke dështuar të jesh njeri i mirë. Ke humbur shumë nga jeta. Pendohu. Përmirësohu. Ke ende kohë. Nëse gruaja dhe fëmijët gëzohen që del jashtë, ke gabuar rolin social në vija të trasha dhe nuk je prind i mirë. Je patriark. Despot. Diktator privat.

Me kalimin e kohës, mësova të dua edhe veten, jo vetëm të tjerët. Të respektoj edhe veten, jo vetëm të tjerët. Të kujdesem edhe për veten, jo vetëm për të tjerët. Kur e respekton veten, të duan dhe të respektojnë edhe të tjerët më shumë. Prandaj, pas 50 cigareve në ditë, hoqa dorë nga tymosja, pas më shumë se 35 viteve. Edhe nga 25 kilogram. Edhe nga tri lloje të hapave. Nga 1095 në vit. Nga abonimi në barnatore. Ishte një akt dashurie praktike ndaj vetvetes dhe jetës. Për t'u bërë ai që jam sot, qoftë i mirë apo i keq, por gjithsesi një njeri që ka jetuar jetën, duke u përpjekur të jetë ai që është, jo ai që të tjerët duan që të jetë.

Kam takuar qindra njerëz: të afërm, fqinjë, shokë, shokë klase, fakulteti, kolegë, miq në virtual dhe të tjerë. Të gjithë ata kanë qenë me mua në një kohë të caktuar dhe sot më duken si këshilltarë që më kanë dhënë diçka me vete: diçka të tyren, disa fragmente të jetës. Të mirë apo të keq. Disa u larguan, nga disa jam larguar, disa të tjerë u bashkëngjitën dhe po udhëtojmë tutje së bashku nëpër këtë jetë, nëpër këtë epokë teatrale. 

Çdo hyrje dhe dalje nga jeta jonë lë pas vetes gjurmë. Disa harrohen, disa kurrë. Disa janë ende të pranishëm. Me shumë prej tyre shkëmbej mendime. Jemi pjesë e jetës së njëri-tjetrit.

Çfarë kuptova pas këtij ekskursioni në retrospektivë?

Kuptova se dashuria ndaj të tjerëve, por jo ndaj vetes së pari, ishte mashtrim. Ishte shpëlarje truri. Nuk ishte gjest fisnik siç e besoja, por pasojë manipulimi. Ishte kënaqësi në viktimizim. Kush nuk e do veten, nuk do askënd sinqerisht dhe askënd seriozisht.

Kuptova se lumturia e vërtetë vjen kur pranojmë dhe duam veten, jo për atë që dëshirojmë të jemi, por për atë që në të vërtetë jemi. Pa paqe me vetveten, nuk ka paqe me të tjerët. Nëse nuk e duam veten, dashuria ndaj të tjerëve është ose e rrejshme, ose e skllavit ndaj pronarit. 

Duaje veten dhe çmoje për atë që je. Mos e lufto vetveten dhe mos përdor kurrë mençurinë tënde për të dëmtuar shëndetin tënd.

Kuptova se çdo njeri ishte i bukur për dikë.

Kuptova se jeta pa dashuri, është e vështirë. Edhe pa mirënjohje.

Kuptova se xhelozia shkatërron dashurinë, si edhe kontrolli; se patriarkalizmi shkatërron familjen dhe se ndarja nga njeriu që nuk e duam më, është më e mirë sesa jeta me atë që nuk e duam.

Kuptova se dashuria nuk ishte kurvëri dhe se ishte ndjenja më fisnike që posedonte njeriu dhe se prindi i mirë, mëson fëmijët të duan, jo të nënshtrojnë. 

(Ndoshta viti 1982, fakultet, Prishtinë, 

me profesorin, gjuhëtarin e famshëm 

Ruzhdi Ushakun, Gjyltekin Shehun dhe shokët)